Καρκίνος Πρωκτού

Ο καρκίνος του πρωκτού είναι μία πάθηση σχετικά σπάνια στο γενικό πληθυσμό, που όμως εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα σε συγκεκριμένες ομάδες ασθενών. Είναι πιο συχνός στις γυναίκες, περίπου κατά 50% σε σχέση με τους άντρες. Η συχνότητα του καρκίνου του πρωκτού αυξάνεται περίπου κατά 2% το χρόνο. Αυτή η σημαντική αύξηση παρατηρείται τα τελευταία 40 χρόνια και πιστεύεται ότι οφείλεται πιθανότατα στην αύξηση της μόλυνσης με τον ιό των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων ή αλλιώς HPV (Human Papilloma Virus).

Παράγοντες Κινδύνου για Καρκίνο του Πρωκτού

Ο καρκίνος του πρωκτού στο 93% των περιπτώσεων σχετίζεται με λοίμωξη από τον ιό των ανθρώπινων κονδυλωμάτων (HPV). Έχουν αναγνωριστεί περισσότερα από 150 διαφορετικά στελέχη του ιού HPV. Τα πιο επικίνδυνα όμως για την πρόκληση καρκίνου του πρωκτού είναι τα στελέχη 16 και 18. Θεωρούνται υπεύθυνα για την πρόκληση περίπου του 70% των περιπτώσεων. Υπάρχουν και άλλα στελέχη του ιού που θεωρούνται επίσης υψηλού κινδύνου: 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 και 68. Τα συχνότερα στελέχη που προκαλούν τα κονδυλώματα είναι τα 6 και 11. Τα στελέχη αυτά είναι ακίνδυνα. Και ενώ τα κονδυλώματα είναι απίθανο να εξελιχθούν σε κακοήθεια, εντούτοις όσοι έχουν κονδυλώματα πρωκτού έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο στον πρωκτό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όσοι άνθρωποι έχουν μολυνθεί από στελέχη του ιού HPV που προκαλούν κονδυλώματα πρωκτού, έχουν αυξημένες πιθανότητες να έχουν μολυνθεί επίσης με στελέχη του ιού που μπορούν να προκαλέσουν κακοήθεια.

Η μετάδοση του ιού HPV από άνθρωπο σε άνθρωπο γίνεται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή, αλλά μπορεί να γίνει και με άμεση δερματική επαφή. Κατά συνέπεια η χρήση προφυλακτικού κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής δεν προφυλάσσει 100% από τη μετάδοση του ιού. Επίσης πολλές φορές ο ιός διασπείρεται από ένα σημείο του σώματος σε κάποιο άλλο με την αφή. Για παράδειγμα μπορεί να μεταφερθεί από τη γεννητική περιοχή στον πρωκτό. Αυτός ο τρόπος διασποράς εξηγεί και το γεγονός ότι το 25% των ετεροφυλόφιλων αντρών είναι φορείς του ιού στον πρωκτό τους και μάλιστα στο 1/3 των περιπτώσεων ανευρίσκονται στελέχη υψηλού κινδύνου για πρόσκληση κακοήθειας. Είναι πλέον επιβεβαιωμένο ότι η χρόνια λοίμωξη με τον ιό HPV μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση καρκίνου του πρωκτού.

Άλλοι παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του πρωκτού είναι οι εξής:

Η συνύπαρξη προκαρκινικών δυσπλασιών ή καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, του κόλπου ή του αιδοίου. Αυτό οφείλεται πιθανότατα στο γεγονός ότι και οι κακοήθειες αυτές οφείλονται κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό σε λοίμωξη από τον ιό HPV.
Η λοίμωξη από τον ιό HIV που προκαλεί το AIDS, εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα και ευνοεί την ανάπτυξη της λοίμωξης από τον ιό HPV.
Η πρωκτική σεξουαλική επαφή αυξάνει την πιθανότητα μόλυνσης με τον ιό HPV και κατά συνέπεια την πιθανότητα ανάπτυξης κακοήθειας στον πρωκτό.
Εκτός από τους ασθενείς με AIDS, και άλλες κατηγορίες ασθενών ανοσοκατεσταλμένων (π.χ. ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση κάποιου οργάνου και λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να νοσήσουν από καρκίνο του πρωκτού.
Η ηλικία: Οι περισσότεροι ασθενείς που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του πρωκτού είναι μεταξύ 50 και 80 ετών.
Το κάπνισμα.
Η χρόνια φλεγμονή και ο ερεθισμός του πρωκτού από καταστάσεις όπως τα πρωκτικά συρίγγια, οι αιμορροΐδες και οι ραγάδες αυξάνουν ελαφρώς τον κίνδυνο για καρκίνο του πρωκτού και μάλιστα στην περιοχή της χρόνιας φλεγμονής.
Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε πυελική ακτινοβολία για τη θεραπεία διαφόρων κακοηθειών της περιοχής (προστάτη, ουροδόχου κύστης, πρωκτού, μήτρας) έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του πρωκτού.

Πρόληψη του Καρκίνου του Πρωκτού

Παρ’ ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος να αποφευχθεί εντελώς, εντούτοις υπάρχουν ενέργειες που αν εφαρμοσθούν, μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πρωκτού. Αυτές οι ενέργειες κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: την πρωτογενή και τη δευτερογενή πρόληψη.

Η πρωτογενής πρόληψη συνίσταται στην προφύλαξη του πληθυσμού από τη μετάδοση του ιού και μπορεί να επιτευχθεί με τους παρακάτω τρόπους:

Με εμβολιασμό κατά του HPV αντρών και γυναικών έως 45 ετών, ιδανικά πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών, με σκοπό την ανοσοποίηση του οργανισμού τους έναντι των στελεχών του ιού που περιέχονται στο εμβόλιο. Το εμβόλιο περιέχει πρωτεϊνικά μόρια από 9 στελέχη του ιού HPV: Τα 6 και 11 που προκαλούν τα κονδυλώματα και τα 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58 που είναι υπεύθυνα για την πρόκληση του μεγαλύτερου ποσοστού των καρκίνων του πρωκτού. Το εμβόλιο έχει ελεγχθεί σε χιλιάδες ασθενείς και έχει βρεθεί ότι είναι ασφαλές και αποτελεσματικό στην πρόληψη του καρκίνου του πρωκτού σε ασθενείς που δεν έχουν προσβληθεί από τα συγκεκριμένα στελέχη του ιού HPV.
Μία πολύ σημαντική παράμετρος της πρωτογενούς πρόληψης είναι η υιοθέτηση σεξουαλικών πρακτικών χαμηλού κινδύνου όπως η αποφυγή της συχνής εναλλαγής ερωτικών συντρόφων, η αποφυγή μόλυνσης με τους ιούς HIV και HPV εν γένει καθώς και η χρήση του προφυλακτικού σε κάθε είδος σεξουαλικής επαφής. Εντούτοις θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η χρήση του προφυλακτικού δεν προστατεύει πλήρως από τη μετάδοση ιού, καθώς ο ιός HPV μπορεί να μεταδοθεί και με την άμεση σωματική επαφή, ή ακόμα και με την επαφή με άλλα αντικείμενα. Ως γνωστόν ο HPV μπορεί να βρίσκεται και στην περιγεννητική ή περιπρωκτική περιοχή που δεν καλύπτονται από το προφυλακτικό, οπότε η μετάδοση του ιού είναι πιθανή με αυτές τις οδούς.
Το κάπνισμα αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του πρωκτού. Κατά συνέπεια, η διακοπή του καπνίσματος μειώνει σημαντικά την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του πρωκτού, όπως και πολλών άλλων κακοηθειών.
Η διόρθωση καταστάσεων που προκαλούν χρόνια φλεγμονή και ερεθισμό της περιοχής του πρωκτού όπως αιμορροΐδες, ραγάδες, συρίγγια, αποστήματα, ιογενείς, μικροβιακές ή παρασιτικές λοιμώξεις μπορεί να μειώσει ελαφρώς τον κίνδυνο για καρκίνο του πρωκτού.

Οι ασθενείς που τελικά θα μολυνθούν από τον HPV και οι οποίοι ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για καρκίνο του πρωκτού είναι υποψήφιοι για την εφαρμογή της δευτερογενούς πρόληψης της νόσου. Αυτή συνίσταται στις εξής προληπτικές εξετάσεις:

Κυτταρολογική εξέταση του πρωκτού (Test Pap Πρωκτού): Εξέταση παρόμοια με το Test Pap για τη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η κυτταρολογική εξέταση του πρωκτού ενδείκνυται σε ασθενείς που έχουν υψηλό κίνδυνο για την ανάπτυξη καρκίνου του πρωκτού και σκοπό έχει την ανίχνευση δυσπλαστικών κυττάρων του πρωκτού στο μικροσκόπιο.
Δακτυλική εξέταση του πρωκτού: Η δακτυλική εξέταση είναι μία απλή, ανώδυνη και σύντομη εξέταση που βοηθάει στον προσυμπτωματικό έλεγχο των ομάδων υψηλού κινδύνου και συμπληρώνει την κυτταρολογική εξέταση. Η δακτυλική εξέταση δίνει πληροφορίες για την πιθανή ύπαρξη μαζών ή σκληρών περιοχών στην περιοχή του πρωκτού, όπως επίσης βοηθάει τον ιατρό να αντιληφθεί εάν ο πρωκτικός μηχανισμός λειτουργεί επαρκώς και με το σωστό τρόπο. Στους άντρες πρέπει κατά τη διάρκεια της δακτυλικής εξέτασης να ελέγχεται και ο προστάτης.
Πρωκτοσκόπηση υψηλής ευκρίνειας (High Resolution Anoscopy, HRA): Η συγκεκριμένη εξέταση είναι πολύ εξειδικευμένη και εκτελείται από πολύ λίγους ιατρούς σε όλο τον κόσμο (κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και σε λίγες χώρες της Ευρώπης). Η πρωκτοσκόπηση υψηλής ευκρίνειας εφαρμόζεται με σκοπό την ανεύρεση προκαρκινικών βλαβών και κονδυλωμάτων στο εσωτερικό του πρωκτού. Κατά τη διάρκεια της πρωκτοσκόπησης υψηλής ευκρίνειας εμποτίζεται ο βλεννογόνος του πρωκτού και της περιπρωκτικής χώρας με διαλύματα οξικού οξέος και Lugol και αναζητούνται με τη χρήση ειδικού μικροσκοπίου προκαρκινικές βλάβες (δυσπλασίες, High-Grade Squamous Intraepithelial Lesions, HSIL). Εάν ανευρεθούν τέτοιες βλάβες λαμβάνεται βιοψία από όλες για να υπάρχει και ιστολογική επιβεβαίωση της διάγνωσης. Εάν κάποια βιοψία είναι θετική για δυσπλασία, η πρωκτοσκόπηση υψηλής ευκρίνειας επαναλαμβάνεται για να γίνει καυτηριασμός με Laser ή με κάποια άλλη μέθοδο εξάχνωσης των ιστολογικά επιβεβαιωμένων δυσπλασιών του πρωκτού και της περιπρωκτικής χώρας. Επίσης καυτηριάζονται και τα κονδυλώματα. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η απλή πρωκτοσκόπηση, η ορθοσκόπηση και η κολονοσκόπηση δεν είναι κατάλληλες για τη διάγνωση των δυσπλασιών του πρωκτού γιατί οι περισσότερες από αυτές τις βλάβες δεν είναι αναγνωρίσιμες με τις παραπάνω εξετάσεις. Η μόνη εξέταση που μπορεί να τις αναγνωρίσει επαρκώς είναι η πρωκτοσκόπηση υψηλής ευκρίνειας.

Καρκίνος Πρωκτού – Συμπτώματα

Ο καρκίνος του πρωκτού στα αρχικά του στάδια δεν εμφανίζει συμπτώματα. Από τα πρώτα συμπτώματα που θα παρουσιαστούν είναι η αιμορραγία από τον πρωκτό που συνήθως είναι ήπια και πολλές φορές οι ασθενείς την αποδίδουν στην ύπαρξη αιμορροΐδων, οπότε αμελούν την επίσκεψη στον ιατρό-πρωκτολόγο. Γενικότερα τα συμπτώματα με τα οποία εμφανίζεται ο καρκίνος του πρωκτού είναι συνήθως τα εξής:

Αιμορραγία από τον πρωκτό
Επίμονη φαγούρα στον πρωκτό
Αίσθηση πληρότητας στον πρωκτό
Ύπαρξης μίας μάζας στην περιοχή του πρωκτού ή περιπρωκτικά
Δυσκολία στην κένωση ή αλλαγές στις συνήθειες του εντέρου
Απώλεια υγρών, πύου ή βλέννης από τον πρωκτό
Πόνος στην περιοχή του πρωκτού
Πρήξιμο στους βουβωνικούς λεμφαδένες
Αλλαγή του σχήματος των κοπράνων

Συνήθως τα συμπτώματα αυτά προκαλούνται από καλοήθεις παθήσεις της περιοχής και σπάνια από καρκίνο του πρωκτού. Εντούτοις όταν υπάρχει ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω, ο ασθενής θα πρέπει να εξετάζεται από ειδικό πρωκτολόγο για τον αποκλεισμό κακοήθειας, αλλά και για υπεύθυνη διάγνωση της αιτίας του προβλήματος.

Καρκίνος Πρωκτού – Διάγνωση

Η διάγνωση του καρκίνου του πρωκτού γίνεται από εξειδικευμένο χειρουργό-πρωκτολόγο και περιλαμβάνει τη λήψη λεπτομερούς ιστορικού από τον ασθενή και την κλινική εξέταση. Κατά τη διάρκεια της κλινικής εξέτασης θα πρέπει να διενεργείται επισκόπηση της περιπρωκτικής χώρας, δακτυλική εξέταση του πρωκτού και πρωκτοσκόπηση υψηλής ευκρίνειας.
Ο καρκίνος του πρωκτού εμφανίζεται συνήθως ως μία μάζα εντός του πρωκτού ή γύρω από αυτόν. Συνήθως υπάρχει ήπια ή μέτρια αιμορραγία. Κατά την δακτυλική εξέταση ανευρίσκεται μία μάζα εύθρυπτη, σκληρή και κολλημένη στους γύρω ιστούς. Όπως προαναφέρθηκε είναι απαραίτητη η διενέργεια πρωκτοσκόπησης υψηλής ευκρίνειας για την επισκόπηση της μάζας, τη λήψη βιοψίας, αλλά και την αναζήτηση άλλων προκαρκινικών βλαβών που μπορεί να συνυπάρχουν με την κύρια μάζα αλλά να μην φαίνονται με την απλή πρωκτοσκόπηση, την ορθοσκόπηση ή την κολονοσκόπηση. Εάν τεθεί η διάγνωση του καρκίνου του πρωκτού με την ιστολογική εξέταση, ο ασθενής θα πρέπει επίσης να υποβληθεί σε ενδοπρωκτικό υπερηχογράφημα και/ή μαγνητική τομογραφία για να καθοριστεί η έκταση του προβλήματος, όπως επίσης και σε αξονική τομογραφία θώρακος, κοιλίας και πυέλου για να γίνει σταδιοποίηση της νόσου.

Θεραπεία του Καρκίνου του Πρωκτού

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η θεραπεία του καρκίνου του πρωκτού γίνεται μόνο με συνδυασμό ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας και έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα στους περισσότερους ασθενείς. Η ακτινοθεραπεία μπορεί κάποιες φορές να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στον πρωκτό όπως μετακτινική πρωκτίτιδα, ακράτεια κοπράνων και στένωση του πρωκτού. Εάν ο καρκίνος είναι πολύ αρχικού σταδίου υπάρχει και η επιλογή να γίνει τοπική διαπρωκτική αφαίρεση της μάζας με πολύ καλά αποτελέσματα. Βαριές επεμβάσεις που παλαιότερα διενεργούνταν κατά κανόνα και αφαιρούν όλο το πρόβλημα εφαρμόζονται πλέον μόνο σε περίπτωση αποτυχίας της χημειο-ακτινοθεραπείας. Πρόκειται για ακρωτηριαστικές επεμβάσεις στις οποίες αφαιρείται όλος ο πρωκτός και κατασκευάζεται μόνιμη κολοστομία.